کاتالیزور یا Catalytic Converter یکی از حیاتی‌ترین اجزای سیستم اگزوز خودرو است که نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا دارد. این قطعه با استفاده از فلزات گران‌بهایی مانند پلاتین، پالادیوم و رودیم، گازهای سمی خروجی از موتور را به بخار آب و دی‌اکسیدکربن تبدیل می‌کند.
اما اگر به درستی نگهداری نشود، به مرور دچار گرفتگی و کاهش راندمان می‌شود.
در این مقاله از کاتالیزور دات کام به بررسی اصلی‌ترین دلایل گرفتگی کاتالیزور و روش‌های مؤثر برای جلوگیری از آن می‌پردازیم.
دلایل اصلی گرفتگی کاتالیزور
گرفتگی کاتالیزور معمولاً تدریجی است و در اثر مشکلات فنی موتور یا سوخت نامناسب اتفاق می‌افتد. در ادامه مهم‌ترین عوامل را بررسی می‌کنیم 👇
استفاده از سوخت بی‌کیفیت یا آلوده
یکی از اصلی‌ترین دلایل گرفتگی کاتالیزور، کیفیت پایین بنزین است.
سوخت‌های دارای گوگرد بالا یا افزودنی‌های غیراستاندارد باعث تولید رسوبات در سطح داخلی سلول‌های کاتالیزور می‌شوند.
نتیجه:
سلول‌های سرامیکی کاتالیزور به مرور مسدود می‌شوند و جریان گاز اگزوز مختل می‌گردد.
راه‌حل:
-
همیشه از بنزین سوپر یا باکیفیت استفاده کنید.
-
از افزودنی‌های تاییدنشده یا مکمل‌های سوختی غیرمعتبر خودداری کنید.
روغن‌سوزی موتور
وقتی موتور دچار روغن‌سوزی باشد، بخارات روغن از طریق سیستم اگزوز وارد کاتالیزور می‌شوند و روی شبکه داخلی آن می‌نشینند.
با حرارت بالا، این بخارات به دوده چسبناک تبدیل می‌شوند و به‌سختی از بین می‌روند.
نشانه‌ها:
-
خروج دود آبی از اگزوز
-
کاهش شتاب
-
روشن شدن چراغ چک با خطای P0420
راه‌حل:
-
بررسی منظم واشر سرسیلندر و رینگ پیستون
-
تعویض به‌موقع روغن موتور و فیلترها
نحوه تشخیص تقلبی بودن کاتالیزور در بازار
کارکرد طولانی در حالت دور پایین (رانندگی شهری زیاد)
رانندگی طولانی در ترافیک سنگین یا مسیرهای کوتاه باعث می‌شود دمای کاتالیزور به اندازه کافی بالا نرود.
در نتیجه، فرآیند سوزاندن کامل دوده و آلودگی‌ها انجام نمی‌شود و گرفتگی به‌تدریج اتفاق می‌افتد.
راه‌حل:
-
هفته‌ای یک‌بار خودرو را در جاده باز با سرعت متوسط برانید تا دمای کاتالیزور بالا رفته و خودبه‌خود پاک شود (اصطلاحاً Burn-off طبیعی).
احتراق ناقص در موتور
اگر سیستم جرقه‌زنی (شمع، وایر یا کوئل) درست عمل نکند، احتراق ناقص ایجاد می‌شود و سوخت نسوخته وارد کاتالیزور می‌شود.
این سوخت نسوخته درون کاتالیزور می‌سوزد و دمای آن را تا حد ذوب بالا می‌برد.
نتیجه:
ذوب شدن شبکه داخلی و از بین رفتن کامل خاصیت تصفیه.
راه‌حل:
-
بررسی دوره‌ای شمع‌ها و وایرها
-
استفاده از شمع با حرارت و گپ استاندارد
-
سرویس منظم انژکتورها
خرابی سنسور اکسیژن
سنسورهای اکسیژن وظیفه دارند نسبت سوخت و هوا را تنظیم کنند. اگر این سنسور خطا بدهد، مخلوط سوخت بیش از حد غنی یا فقیر می‌شود.
در این حالت، یا سوخت نسوخته به کاتالیزور می‌رسد (و باعث گرمای بیش از حد می‌شود) یا دمای کاری پایین آمده و واکنش شیمیایی انجام نمی‌شود.
راه‌حل:
-
تعویض سنسور اکسیژن هر ۸۰ تا ۱۰۰ هزار کیلومتر
-
بررسی دوره‌ای با دستگاه دیاگ
نشت در سیستم اگزوز یا مانیفولد
نشت گاز قبل از ورود به کاتالیزور باعث کاهش فشار و دمای لازم برای عملکرد صحیح می‌شود.
این موضوع در خودروهای قدیمی یا دارای پوسیدگی در لوله‌ها شایع است.
راه‌حل:
-
بررسی منظم اتصالات اگزوز
-
تعویض واشر مانیفولد در صورت خرابی
تزریق بیش از حد مکمل‌های شستشو
برخی از رانندگان برای شستشوی سیستم سوخت از مکمل‌های قوی استفاده می‌کنند.
اگر این مواد در مقدار زیاد مصرف شوند، ممکن است به سطح داخلی کاتالیزور آسیب بزنند یا باعث پوسته شدن سلول‌ها شوند.
راه‌حل:
-
فقط از محلول‌های استاندارد و تأییدشده استفاده کنید
-
مصرف بیش از اندازه هر نوع شوینده یا مکمل را متوقف کنید
علائم گرفتگی کاتالیزور
اگر یکی از موارد زیر را تجربه می‌کنید، احتمال گرفتگی کاتالیزور زیاد است:
-
کاهش محسوس شتاب خودرو
-
داغ شدن غیرعادی موتور
-
بوی تخم‌مرغ گندیده از اگزوز
-
روشن شدن چراغ چک موتور
-
مصرف زیاد سوخت
-
لرزش و ریپ زدن خودرو در دور پایین
در چنین شرایطی، باید با دستگاه دیاگ تخصصی وضعیت سنسورهای اکسیژن و دمای کاتالیزور بررسی شود.
روش‌های پیشگیری از گرفتگی کاتالیزور
پیشگیری همیشه بهتر و ارزان‌تر از تعمیر است. با چند اقدام ساده می‌توان عمر مفید کاتالیزور را چند برابر کرد 👇
1. استفاده از سوخت استاندارد
سوخت با کیفیت پایین دشمن اصلی کاتالیزور است. همیشه از بنزین سوپر یا یورو ۴ استفاده کنید و از جایگاه‌های معتبر سوخت‌گیری کنید.
تفاوت کاتالیزور یورو ۴ و یورو ۵ در خودروهای جدید
2. سرویس منظم موتور
تنظیم بودن موتور، سوخت‌پاشی دقیق و احتراق کامل، مهم‌ترین عوامل سلامت کاتالیزور هستند.
-
هر ۱۰ هزار کیلومتر شمع‌ها و وایرها را بررسی کنید.
-
سیستم جرقه‌زنی را به‌موقع سرویس کنید.
3. کنترل روغن‌سوزی و نشت‌ها
روغن‌سوزی باعث انسداد و دوده‌گیری کاتالیزور می‌شود. اگر متوجه کاهش سطح روغن یا دود آبی شدید، سریع‌تر خودرو را برای بررسی نزد مکانیک ببرید.
4. گرم کردن کامل خودرو قبل از رانندگی‌های کوتاه
شروع حرکت با موتور سرد باعث می‌شود سوخت نسوخته بیشتری وارد اگزوز شود. چند دقیقه درجا کار کردن خودرو کمک می‌کند تا دمای کاتالیزور به حد مناسب برسد.
5. استفاده از دستگاه شستشوی تخصصی
در صورت مشاهده علائم اولیه گرفتگی، شستشوی حرفه‌ای کاتالیزور با دستگاه بخار یا اولتراسونیک می‌تواند جلوی تخریب کامل را بگیرد.
در مرکز تخصصی کاتالیزور دات کام، این خدمات با دستگاه‌های پیشرفته انجام می‌شود تا ساختار داخلی قطعه کاملاً سالم بماند.
اشتباهات رایج رانندگان درباره گرفتگی کاتالیزور
-
تراشیدن یا سوراخ کردن کاتالیزور:
برخی افراد برای رفع موقتی گرفتگی، شبکه داخلی را تخریب می‌کنند! این کار هم غیرقانونی است و هم باعث افزایش آلودگی و افت عملکرد خودرو می‌شود. -
نصب کاتالیزور تقلبی:
کاتالیزورهای غیر استاندارد یا چینی معمولاً دوام کمی دارند و خیلی سریع دچار گرفتگی می‌شوند. -
نادیده گرفتن چراغ چک موتور:
گاهی رانندگان ماه‌ها با چراغ چک روشن رانندگی می‌کنند، در حالی که این هشدار می‌تواند مربوط به عملکرد نادرست کاتالیزور باشد.
کاتالیزور قلب تپنده سیستم اگزوز خودرو است و گرفتگی آن می‌تواند به موتور و محیط زیست آسیب بزند.
عوامل اصلی گرفتگی شامل سوخت بی‌کیفیت، روغن‌سوزی، احتراق ناقص، خرابی سنسور اکسیژن و رانندگی شهری طولانی هستند.
با رعایت نکات ساده‌ای مانند استفاده از سوخت استاندارد، سرویس منظم موتور و شستشوی دوره‌ای و تعمیر کاتالیزور با دستگاه‌های مخصوص می‌توان از گرفتگی آن جلوگیری کرد و عمر مفید این قطعه گران‌قیمت را چند برابر نمود.